BIOGRAFI IBNU RUSYD
Nama sebenar Ibnu Rusyd ialah Abul Walid bin Ahmad bin
Muhammad bin Rusyd. Beliau merupakan salah seorang tokoh falsafah Islam di
dunia Barat. Beliau dilahirkan di Sepanyol. Beliau lebih dikenali sebagai Ibnu
Rusyd atau Averroes. Gelarannya itu diambil sempena nama moyangnya. Beliau dilahirkan
di Cardova pada tahun 1126 Masihi bersamaan 520 Hijrah.
Dari
segi fiqh, beliau berpegang kepada Mazhab Maliki. Tambahan pula, datuk beliau
adalah seorang ulama terkemuka dari mazhab Maliki. Manakala dari aspek akidah,
beliau memilih fahaman Ahl Sunnah wa al- Jamaan. Beliau pernah menjadi imam di
Masjid Agung di Cardova di samping menjadi Kadi. Ibnu Rusyd hidup dalam zaman
pemerintahan kerajaaan Muwahhidin.
Ibnu Rusyd dibesarkan dalam suasana
pendidikan keagamaan yang amat dititikberatkan. Beliau menikmati peluang
pendidikan terbaik hasil daripada kedudukan ayah dan datuknya sebagai hakim
kepada kerajaaan di Cardova. Sejak kecil lagi, beliau telah ditanamkan dengan
minat dan kecenderungan terhadap pelbagai bidang ilmu pengetahuan. Beliau bukan
sahaja dihantar mempelajari ilmu yang berkaitan agama Islam tetapi turut diberi
pendedahan terhadap perkembangan ilmu moden dan semasa yang pada ketika itu
dikuasai oleh para cerdik pandai Islam.
Selain mempelajari Al- Quran Ibnu Rusyd turut mempelajari ilmu Hadis, ilmu
perundangan, bahasa dan juga pemikiran. Setelah menjejaki usia remaja, beliau
kemudiannya mempelajari ilmu perubatan dan juga falsafah. Ilmu perubatan
diperolehi daripada pakar perubatan ketika itu, Abu Jaafar Harun, Abu Marwan,
Abu Bakar ibn Zuhr. Ilmu fiqh pula dipelajari daripada Hafiz Abu Muhammed In
Rizq. Dalam bidang falsafah, tidak jelas siapa gurunya yang sebenar, tetapi Ibn
Bajjah dan Ibn Tufayl adalah ahli falsafah yang rapat dengannya.
. Ibnu Rusyd telah menghabiskan usianya
dengan mempelajari ilmu dan kemudiannya memenuhi masanya dengan aktiviti
penulisan. Beliau dikatakan menghabiskan masanya selama lebih 30 tahun dalam
bidang penulisan dengan menghasilkan pelbagai karya yang merangkumi pelbagai
bidang dan daripada 67 buah karya, 28 karyanya adalah bekaitan dengan falsafah.
Pernah diungkapakan tahap kecintaan
Ibnu Rusyd terhadap ilmu yang begitu tinggi. Dikatakan dalam hidupnya, beliau
tidak pernah meninggalkan membaca dan menulis kecuali pada dua malam sahaja,
iaitu malam kematian bapanya dan malam perkahwinannya.
Antara
karya yang dihasilkannya termasuklah Bidayah al- Mujtahid wa Nihayah al-
Muqtasid fi al- Fiqh, Kitab al- Kuliyyat fi al- Tibb, al- Kasyf’an Manahij al-
Abdillah fi ‘Aqa’id al- Millah, Mabadi’ al- Falasifah dan Zimimah li
Masaalah al- Qadim.Karyanya yang paling terkenal ialah Tahafut al-
Tahafut dan Fasl al- Maqal.
Pada
peringkat awal penulisannya, karya- karya Ibnu Rusyd berbentuk komentar
terhadap karya- karya Aristotle yang dibahagikan kepada tiga bentuk, iaitu
komentar pendek, sederhana dan panjang. Kehebatannya membuat komentar
terhadap karya- karya Aristotle melayakkannya menerima gelaran The
Comentator of Aristotle. Tulisannya
banyak dipengaruhi tiga sumber iaitu fiqh mazhab Maliki, falsafah Aristotle dan
karya ahli falsafah Islam.
Dalam
kehidupan sosial, Ibnu Rusyd amat bersimpati dengan kaum wanita. Beliau
mempertahankan hak dan kedudukan mereka yang sebenar. Beliau menyatakan bahawa
wanita adalah sama seperti lelaki dari segi bakat kecerdasan dan nilai- nilai
kemanusiaan. Walaupun mereka berbeza dengan lelaki, namun perbezaan ini hanya
pada darjah sahaja. Kadang- kadang perempuan mengatasi lelaki dan begitulah
sebaliknya.
Pada
tahun 1169, Ibnu Rusyd dilantik sebagai hakim di Seville. Pada masa yang sama
beliau mengambil kesempatan membuat ulasan terhadap karya- karya Aristotle
seperti Parts of Animals, The Generation of Animals, dan Parva
Natural. Apabila putera khalifah Abu
Ya’aqub Yusuf, iaitu Abu Yusuf Ya’aqub dikenali dengan gelaran al- Mansur
menggantikan ayahandanya pada tahun 1184, Ibnu Rusyd terus mendapat kedudukan
yang baik dalam kerajaan sehingga dilantik sebagai ketua hakim mahkamah agung
di Cordova.
Namun, pada tahun 1195, kedudukannya mulai
terancam apabila dalam kalangan fiqh Maliki yang berpengaruh mula menanam api
kemarahan pada pemerintah dengan mempersoalkan kemasukan- kemasukan elemen
falsafah Greek ke dalam akidah Islam. Ibnu Rusyd dituduh sebagai zindik dan
kefir dan keseluruhan bukunya dibakar. Akhirnya, beliau dipenjarakan di Lucena,
tenggara Cordova. Walaupun begitu, karyanya banyak diterjemahkan ke dalam
bahasa Latin, dan pada abad ketiga belas, beliau menjadi lebih berpengaruh di
dunia Kristian Barat dengan dunia Islam.
Setelah
khalifah memenangi peperangan Alarcos, keadaan Negara kembali tenang dan
ditambah dengan desakan beberapa pembesar Negara, Ibnu Rusyd dibebaskan dan
kembali ke Marrakesh, Moroko.
Ibnu
Rusyd meninggal dunia di Moroko pada 10 Disember 1198, iaitu ketika beliau
berusia 72 tahun. Beliau kembali menghadap Ilahi setelah menyumbangkan masa
selama 30 tahun daripada keseluruhan usianya dalm bidang penulisan. Walaupun
banyak dari karyanya dalam bidang falsafah telah dibakar angkara orang- orang
yang memusuhinya, para cerdik pandai berjaya menemui sebahagian karyanya yang
bermutu dan terkenal.
Sebahagian
daripada karya- karya ilmiah ini dimusnahkan semasa beliau dipenjarakan akibat
dituduh zindik dan sebahagian lagi dimusnahkan ketika Andalus jatuh ke tangan
Ferdinand II dan Isabella, Jeneral Ximenes yang fanatic dengan kemenangan
Kristian terhadap kerajaan Islam Andalus membakar buku- buku yang berunsurkan
Arab termasuk karya- karya Ibnu Rusyd.
Melalui
karya tersebut, kecerdikan dan ketinggian ilmu beliau di samping sumbangan
tulisan dan buah fikiran beliau dalam pelbagai bidang dapat dikenal pasti.
Ramai dalam kalangan para cerdik pandai yang mengulas tuduhan ‘sesat’ yang
dikenakan ke atas beliau yang menyebabkan perpustakaan beliau dibakar dan
dibuang daerah. Kebanyakan mereka yang
menuduhnya berpunca daripada gagal golongan ulama tradisional atau ortodoks
memahami falsafah Ibnu Rusyd.
Ibnu
Rusyd dilihat sebagai seorang yang cuba mempopularkan falsafah Yunani yang
dibawa oleh Plato, padahal beliau cuba memperkenalkan bentuk pendekatan
falsafah yang tidak melanggar batas- batas keagamaan. Beliau mungkin melakukan
beberapa kesilapan kerana terlalu bersikap rasional tetapi beliau sampai
mengenepikan keyakinan beliau terhadap ajaran Islam dan kekuasaan Allah Taala.
Pengaruh
Ibnu Rusyd begitu besar dalam mencetuskan Renaissance khasnya dan dunia Barat
amnya sehingga aliran pemikirannya dikenali sebagai Averroisme. Para penuntut
di Universiti Padova, Itali menjadi pengikut kepada doktrin Ibnu Rusyd.
Doktrin- doktrin yang dikaitkan dengan Ibnu Rusyd dipelajari di kebanyakan
sekolah dan university Eropah hingga abad ke- 17.
Ibnu Rusyd layak dijadikan model
bagi peradaban Islam bukan hanya kerana posisinya sebagai ahli falsafah yang
agung, tetapi juga kerana beliau merupakan seorang tokoh agama yang mengusai
ilmu- ilmu tradisional Islam. Tidak ada nama tokoh Islam yang begitu
berpengaruh bagi peradaban Barat moden seperti Ibnu Rusyd.
EPISTEMOLOGI MENURUT IBNU RUSYD
Epistemologi
merangkumi perbincangan mengenai sifat ilmu dan cara menjustifikasi ilmu yang
diperolehi. Kajian ini juga termasuk mentadsir bentuk ilmu, syarat memperolehi
ilmu, batasan ilmu serta batasan justifikasi yang boleh dibuat.Epistemologi
mempunyai hubungan rapat dengan metafizik. Jika metafizik mengkaji tentang
reality atau hakikat sesuatu, maka epistemologi pula mengkaji bagaimana
justifikasi yang boleh dibuat berdasarkan ilmu atau limitasi ilmu berkaitan
hakikat yang cuba dijelaskan oleh metafizik.
Dalam karyanya yang
bertajuk “Tahafut al- Tahafut” , beliau mempertahankan Aristotle dari serangan
hebat Imam al- Ghazali yang mempersoalkan fahaman Aristotelianism,yang
dikatakan bercanggah dan menyimpang dari ajaran Islam.Bagi Ibnu Rusyd, tiada
konflik antara agama dan falsafah. Apa yang berlaku, keduanya menjurus kepada
kebenaran, tetapi melalui jalan yang berbeza. Sepanjang hidupnya, Ibnu Rusyd
selalu berusaha mengharmonikan dua sumber kebenaran yang diyakininya, yakni
wahyu dan akal. Baginya, tidak ada pertentangan antara wahyu dan akal, antara agama dan ilmu, antara
syariah dan falsafah. Untuk mewujudkan pandangannya, Ibnu Rusyd menulis banyak
buku yang mencerminkan dua sumber kebenaran itu. Beliau menulis buku- buku
agama, yakni feqah dan buku falsafah.
Ibnu
Rusyd berpendapat bahawa agama dan falsafah menuju kepada kebenaran dan tidak
ada percanggahan antara keduanya. Ahli falsafah adalah hakim kepada tafsir Al-
Quran dalam perkara- perkara kepercayaan kerana merekalah yang bertauliah. Ayat
al- Quran mengandungi dua makna, iaitu makna zahir dan makna batin.Pendapat ini
sama dengan Mu’tazilah dan juga ahli batin. Selain itu, al- Quran benar tetapi
ayat- ayat al- Quran ditakwilkan ( ditafsirkan menurut ahli falsafah).
Umpamanya Ibnu Rusyd berpendapat bahawa kebangkitan selepas mati merupakan
kebangkitan roh sahaja dan bukan kebangkitan roh dan jasad bersama- sama, dunia
ini kekal abadi dan tidak ada kesudahannya, roh adalah limpahan (emanasi)
daripada Tuhan.
Ibnu
Rusyd mempunyai dua bentuk “Pengetahuan Tentang Kebenaran”.Pertamanya ialah
kebenaran berdasarkan kepercayaan agama di mana keyakinan dan keimanan beliau
tidak boleh diuji atau dipertikaikan kerana ia memerlukan kepada latihan untuk
memahaminya. Manakala pengetahuan
tentang kebenaran yang kedua pula berkaitan dengan ilmu falsafah, yang
mana hanya boleh didapati oleh cerdik pandai yang terpilih atau golongan elit
yang mempunyai tahap intelektual yang tinggi.
Ibnu
Rusyd mempercayai bahawa alam ini diciptakan oleh Tuhan yang Maha Sempurna.
Beliau sependapat dengan Aristotle yang mengatakan bahawa ada penggerak yang
menggerakkan alam ini dengan gerakan yang abadi, iaitu Allah Taala. Namun
begitu, beliau tidak bersetuju dengan pendapat Aristotle yang mengatakan bahawa
pergerakan cakerawala adalah gerakan abadi sebaliknya beliau berpendapat bahawa
peredaran carakewala adalah diaturkan oleh Allah. Pergerakan cakerawala dalam
satu bulatan adalah pergerakan sempurna dan kekal. Seterusnya ini memerlukan
kewujudan penggerak yang tidak bergerak selain daripadanya.
Pengetahuan
manusia tidak harus dikelirukan dengan pengetahuan Illahi. Pengetahuan Tuhan adalah abadi, manakala
pengetahuan manusia duniawi."Ia adalah yang mana pengetahuan Tuhan
dihasilkan melalui kewujudan, dan ia bukan kewujudan yang menghasilkan
pengetahuan-Nya.
Manakala
dalam Karya Fasl al- Maqal pula mempersoalkan sama ada undang- undang Syariah
atau Islam menghalang, membenarkan, memerlukan dan mengesyorkan persoalan
falsafah. Jawapannya ialah ia disyorkan memandangkan al- Quran memerintahkan
persoalan rasional tentang sifat alam. Ini bermaksud seseorang itu haruslah
menggunakan logik untuk melanjutkan proses deduksi yang boleh mengarah daripada
perkara yang diketahui kepada yang tidak diketahui. Sesungguhnya, objektif
agama adalah untuk mencari kebenaran dan amalan yang betul dan dari satu segi,
ini adalah tugas falsafah.
Menurut
Ibnu Rusyd, tidak ada pertentangan antara hikmah dan syariah , antara agama dan
falsafah. Menurut beliau, falsafah tidaklah haram dan mempelajarinya tidak
dilarang dalam Islam. Falsafah sangat penting untuk membantu memahami ayat-
ayat al- Quran yang tidak jelas yakni mutasyabihat. Tanpa akal, ayat al-Quran
dan maksud peciptaan manusia secara umum tidak memiliki banyak makna. Jika
bertemu dengan ayat al- Quran yang bertentangan dengan akal, ayat itu haruslah
ditakwilkan.
Menurut
Ibnu Rusyd, sumber syariah adalah al- Quran, al- Hadis, ijmak dan soligisme
perundangan. Tetapi jelas bahawa terdapat keadaan di mana al- Quran perlu
ditafsirkan secara rasional, dan tentang persoalan yang berkaitan dengan
doktrin hampir tiada kesepakatan pendapat dalam kalangan ahli fiqh yang
muktabar.
Di
samping itu,falsafah adalah anugerah Allah yang rasional dan mampu membawa
manusia mengenal Tuhan. Kebenaran yang dibawa falsafah sejajar dengan ajaran
al- Quran. Allah berkomunikasi dengan manusia dalam tiga bentuk wacana iaitu
secara dialektikal, retorik dan logic yang demontratif.
Ibnu
Rusyd berpendapat bahawa kewujudan Tuhan boleh dibuktikan dengan akal walaupun
tidak menerima petunjuk. Pendapat ini juga dipegang oleh Thomas Aquines.
Tentang keabadian, pendapat Ibnu Rusyd begitu mirip dengan Aristotle. Beliau
menegaskan bahawa jiwa tidak abadi tetapi akal abadi. Walau bagaimanapun, ini
tidak menjamin keabadian seseorang kerana akal hanya satu dan sama apabila
dimanifestasikan pada orang yang berlainan. Sudah tentulah pendapat ini
ditentang oleh ahli falsafah Kristian.
Ibnu
Rusyd berpendapat bahawa akal penerima atau akal manusia itu adalah sebahagian
dari akal pencipta yang bertempat sementara waktu dalam jisim manusia. Namun
begitu, akal pencipta itu adalah akal universal untuk jenis manusia, bukannya
akal individu. Ia merupakan matlamat akhir, bersifat azali dan universal. Selain
itu, ia juga merupakan obor yang menunjukkan jalan kepada jisim manusia agar
sampai kepada hakikat yang suci. Ibnu Rusyd sampai akhir hayatnya tetap
mempertahankan akal sebagai sendi kemajuan berfikir.
Jiwa
dan penelitian akal dibezakan oleh Ibn Rushd dalam pertimbangan proses pengetahuan.
Pengetahuan yang benar adalah merangkumi
sejagat. Istilah "pengetahuan" digunakan secara samar-samar kepada
haiwan, manusia, dan Tuhan. Pengetahuan haiwan adalah terhad oleh pancaindera
dan imaginatif, sedangkan pengetahuan manusia merangkumi sejagat ataupun
keseluruhan.
Kajian saintifik Ibn Rushd bukan sahaja mengulangi
keperluan untuk memiliki pengetahuan empirik sahaja, tetapi juga seni Logik. Akal material, dinamakan sedemikian kerana seperti
perkara utama ia boleh mengubah ke dalam semua perkara, sentiasa berfikir dalam
aktiviti spesis manusia, itu difahami adalah abadi.
Ibnu Rusyd tidak menerima adanya perbezaan antara
sains dan kewujudan. Alam termasuk Tuhan, adalah sebuah hierarki kewujudan yang
kompleks dan tunggal. Beliau dipengaruhi oleh apa yang dilihatnya sebagai
pertimbangan saintifik dalam berhujah menyokong keabadian dunia.
Pada awal renaissance, beliau menjadi model
bagi kemajuan orang- orang Eropah. Di Universiti Sarbonne, Paris, ajaran Ibnu
Rusyd dikembangkan menjadi sebuah mazhab yang disebut sebagai “ Latin
Averroism”. Berbeza dengan kebanyakan tokoh Islam yang hanya peduli mengenai
persoalan keislaman, pemikiran Ibnu Rusyd tidak terbatas kepada persoalan agama
semata- mata serta bersifat universal yang boleh dimanfaatkan oleh umat manusia.
Ibnu
Rusyd mengambil kira perhubungan antara ahli falsafah, teologi dan orang awam.
Ahli falsafah, bermatlamatkan kebenaran yang dibuktikan secara saintifik,
adalah yang tertinggi daripada tiga kategori itu. Ahli teologi berikutnya,
walaupun hujah mereka bergantung pada hujah dialektik sementara orang ramai,
yang persetujuan mereka datang daripada kuasa retorik, adalah yang terendah.
Kadangkala, seolah- olah terdapat perselisihan antara kesimpulan rasional
daripada falsafah berkenaan dengan sifat Tuhan dengan tafsiran ortodokks dari
al- Quran.
Walaupun
Ibnu Rusyd penganut agama Islam, beliau tidak terlalu ortodoks. Terdapat
sebilangan ahki teologi yang benar- benar ortodoks yang membantah semua
falsafah, yang mereka anggap sebagai merosakkan kepercayaan. Ibnu Rusyd
menganggap agama sebagai sesuatu yang mengandungi kebenaran falsafah dalam
bentuk kiasan. Ini benar terutamanya tentang ciptaan, yang dengan kebolehan
falsafah yang ada padanya beliau tafsirkan mengikut cara Aristotle. Ibnu Rusyd sentiasa
membuka ruang bagi kemungkinan datangnya kebenaran baru. Baginya, sumber
kebenaran tidak hanya datang dari wahyu, tetapi juga dari hikmah ahli falsafah
dan pemikir.
Ilmu pengetahuan yang dimiliki oleh Ibnu Rusyd
turut menjangkau bidang yang berkaitan dengan kemasyarakatan apabila beliau
cuba membuat pembahagian masyarakat itu kepada dua golongan iaitu golongan elit
yang terdiri daripada ahli falsafah dan masyarakat awam.Pembahagian sosial ini
merupakan asas pengenalan pembahagian masyarakat berdasarkan kelas seperti yang
dilakukan oleh ahli falsafah terkemudian, seperti Karl Max dan mereka yang
sealiran dengannya.Apabila melihat keterampilan Ibnu Rusyd dalam pelbagai
bidang ini, maka tidak syak lagi beliau merupakan tokoh ilmuwan Islam yang
tiada tolok bandingannya. Malahan dalam banyak perkara, pemikiran Ibnu Rusyd
jauh lebih besar dan berpengaruh jika dibandingkan dengan ahli falsafah yang
pernah hidup.
RUJUKAN :
Abdul Rahman Abdullah. 2000. Wacana
Falsafah Sejarah. Selangor: Dasar
Cetak M SDN. BHD.
Abdul Rahman
Abdullah. 2002. Tradisi Falsafah Ilmu. Selangor: Pustaka Ilmi.
Ahmad Sunawari
Long. 2008. Sejarah Falsafah.. Selangor:
Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Al- Mustaqeem
Mahmod Radhi. 2006. Makalah Penentu Tentang Hubungan Antara Syariah
Dengan Falsafah. Kuala Lumpur: Middle- Eastern Graduates
Centre Sdn. Bhd.
Bertrand Russell. 1993. Sejarah Falsafah
Barat. Kuala Lumpur; Dewan Bahasa
Dan Pustaka.
Ninian Smart. 2009. Falsafah Dunia. Kuala Lumpur: Institut Terjemahan Negara
Malaysia.
Shafie Abdul Rahman. 2011. 25
Cendekiawan Islam. Wangsa Melawati : Must Read Sdn Bhd.
Sulaiman Noordin. 1999. Sejarah
Pemikiran 2. Selangor: Fulson
Trading Company.
Olivia Stewart. 1991. Ibn Rush (
Averroes ). London: Routledge.
Otto Harrassowith. 1963. History Of
Muslim Philosophy. Germany: Allgaur
Heimatverlag GmbH.